Iconen horen bij de geschiedenis van mijn land
‘Als Oekraïense wilde ik altijd al iconen schilderen. Ze horen bij de geschiedenis van mijn land. Toen zag ik een advertentie in de krant dat in Zaltbommel een cursus gegeven zou worden. “Nu is mijn kans”, dacht ik. Ik heb mij meteen opgegeven.’
De eerste icoon die Natasja Dechnitsj schilderde was de heilige martelaar Panteleimon. ‘Hij was genezer van zieken. Hij is mijn lievelingsicoon omdat ik wil bidden dat iedereen gezond blijft, de hele familie. Mijn ouders die in Kiev, Oekraïne wonen, mijn kinderen in Spanje en in Zaltbommel, mijn kleinzoon en het tweede kind dat op komst is. Ik bid ook voor de familie van mijn man’, lacht Natasja, ‘ik ben ruimhartig.’
Dat is Natasja zeker, ruimhartig. In de 32 jaar die ze in Zaltbommel woont heeft ze méér mensen, met al hun wederwaardigheden, leren kennen dan menig geboren Bommelaar. ‘Dat is Oekraïens’, zegt ze, ‘wij houden van gezelligheid. Iedereen is welkom en wie langs komt, mag mee-eten. Volgens onze traditie wordt er zelfs een bord neergezet voor de overledenen.’
Wat ze als kind mondjesmaat heeft meegekregen, is geloof. ‘Godsdienst mocht niet, dat werd in de communistische tijd niet gedoogd. Mijn vader is stiekem gedoopt. De meeste Russisch-Orthodoxe kerken waren dicht, het was een schande als je naar de kerk ging. Terwijl de kerk in 988 in Kiev is ontstaan! Na Gorbatsjov, Oekraïne werd toen onafhankelijk (dat was in 1991), worden er weer kerken gebouwd.’
‘Mijn oma is, als Duits-Poolse, katholiek opgevoed; ze ging met mij naar de orthodoxe kerk. Mijn moeder bidt meestal thuis; “je moet toch geloven”, zegt ze. Mijn vader is niet gelovig, maar hij leest wél de Bijbel. Die moet je gelezen hebben, vindt hij. Hij schrijft erover, maar dan meer filosofisch. Hij is net 85 geworden en schrijft nog steeds filosofische boeken.’
In de Paasnacht ging de familie naar de kerk. Natasja’s ogen lichten op als ze erover praat. ‘Dat is ons grootste feest. Om twaalf uur is er een mis, en daarna wordt het Paasbrood ingewijd. Het is hoog gerezen brood van speciaal deeg, met rozijnen, mijn moeder bakt ze elk jaar. Dat is onze cultuur. Toevallig heeft ze het dit jaar niet gedaan, vertelde ze via Skype. Ik moet haar het recept eens vragen!’
‘Ik mis de prachtige kerken met de geschilderde iconen. De mooiste kerken staan in het voormalige Russische gebied. Hier zijn de kerken zo kil. Ik mis ook nog steeds de geur van wierook; ik heb uit Kiev een wierookvat meegenomen. Toen we nog geen kinderen hadden, gingen we met Pasen naar de Russisch-Orthodoxe kerk in Den Haag, maar met de kinderen was dat te ver.’ Het kleuren van eieren voor het Paasfeest is nog wel vaste prik. ‘In Oekraïne kookten we ze in uienschillen, dan werden ze prachtig bruin.’ Natasja is bezig met het borduren van een bijpassend tafelkleed, voor haar broer, met kippetjes in allerlei kleuren. Ze is creatief. Eigenlijk meer creatief dan religieus, zegt ze.
Natasja, die ingenieur vliegtuigbouw was, trouwde in 1982 met een Nederlander die ze in Oekraïne heeft leren kennen toen hij er een rondreis maakte. Ze vestigde zich met haar man in Zaltbommel. Hier gaf ze Russische les en werkte, na een opleiding, jarenlang als boekhoudster bij een schoonmaakbedrijf. Na overname van het bedrijf schoolde ze zich om tot pedicure. En ze ging schilderen; iconen schilderen is de nieuwste loot aan de tak. Al eerder borduurde zij met priegelsteekjes de indrukwekkende icoon “Moeder Gods met de drie handen”. ‘De Heilige Moeder helpt je met de derde hand’, vertelt Natasja. ‘Die icoon maakte ik toen ik pas in Nederland woonde en de taal nog niet sprak. Tussen de taallessen door borduurde ik. Wat moest ik anders doen? Behalve met mijn man, die Russisch spreekt, kon ik nog met niemand praten!’
Natasja heeft nog heel wat iconen op haar programma staan. ‘Ik wil de heiligen schilderen waarnaar mijn zoons zijn vernoemd: Dmitri en Maxim. En Natalja, daar ben ik naar genoemd. Als in Oekraïne een meisje wordt geboren krijgt ze de naam van de heilige van die dag. Maar ja, ik ben 6 juli geboren, dan is er geen heilige. Mijn ouders, die toen in Siberië woonden waar religie eigenlijk helemaal niet aan de orde was (mijn opa was communist), kozen voor 26 augustus en 8 september, de feestdagen van de heilige Natalja. Haar naam betekent “Zij die veel pijn kan verdragen”.’ Of dat ook voor haar geldt? Natasja durft dat niet te zeggen. Het is een mooie naam. Uit haar cultuur.
Iconen vertellen een verhaal
Het schilderen van iconen gaat volgens vaste regels; elke icoon wordt in principe op dezelfde wijze afgebeeld. Natasja heeft zich verdiept in de geschiedenis. ‘De Russische iconenschilder monnik Roebljov heeft het ambacht in 1390 bekend gemaakt. Vanaf dat jaar schilderden onze monniken volgens zijn aanwijzingen. De reeks iconenafbeeldingen voor het altaar in onze kerken, de iconostase, vertellen een religieus verhaal.’
‘Voordat we een icoon gaan schilderen, spreken we een gebed uit: “Moge uw werk een gebed zijn. Moge het u zelf en anderen ten goede komen. Stel u voor dat Gods engel naast u staat en houdt uw hoofd, uw gedachten, uw hart en handen rein”.’
‘Je kunt niet zomaar met schilderen beginnen’, laat Natasja zien aan de hand van een iconenboek waarin pagina na pagina de fases worden aangegeven. ‘Eerst teken je de contouren en schilder je de donkere kleuren. Daarna breng je, laag voor laag, kleur en glans aan, van donker naar licht.’ Volgens de voorgeschreven stappen ontstaat de eeuwenoude afbeelding. ‘Ik ben nu bezig met een beroemd icoon van Jezus met zijn moeder. We noemen haar Moeder Gods van Vladimir, Vladimirskaja. Het is wel jammer, ik kan hem nu niet afmaken, de nieuwe cursus begint pas volgend jaar. Als een icoon klaar is, wordt hij ingezegend in de kerk, met een ritueel waarbij we geurige wierook branden.’ Spijtig bergt Natasja de schildering weer op – ze moet nog een tijdje geduld hebben.